کفشدوزکها برای دفاع از خود در زمان تهدید شدن، روش عجیبی دارند. اگر مزاحم یک کفشدوزک شوید – مثلا از روی گیاهی برشان دارید یا وقتی آنها با یک موجود شکارچی روبهرو شوند – از مفصل زانوی پاهای خود خون ترشح میکنند. البته خون حشرات با خون مهرهداران متفاوت است. در علم حشرهشناسی به خون حشرات «همولنف» گفته میشود که برخلاف مهرهداران نقش همولنف در تنفس و رساندن اکسیژن به بافتها بسیار ناچیز است. ضمنا رنگ خون یا همولنف حشرات همیشه قرمزرنگ نیست و بسته به رنگدانهای که در مایع همولنف وجود دارد، میتواند زرد، قهوهای، نارنجی و حتی بیرنگ باشد. در کفشدوزکها همولنف یک مایع سمی و بدبو به رنگ زرد است.
شاید دیده باشید که کفشدوزکی که روی دستان شما راه میرود، در مسیر خود اثر زردرنگی به جا میگذارد، این همان خون حشره است که در شرایط خطر از زانوهایش ترشح میشود. کفشدوزک با اینکار در نظر شکارچیانش حشرهای مریض و مردنی جلوه میکند و غالبا شکارچیان خوردن اینگونه حشرات را ترجیح نمیدهند.
رنگ براق کفشدوزک: ایست
رنگ تند و براق کفشدوزکها مثل رنگ در بعضی دیگر از حشرات یک هشدار جدی برای دشمنانش است که قصد حمله به او را دارند. پرندههای حشرهخوار و دیگر جانوران در طول زندگی یاد گرفتهاند که حشرات به رنگ قرمز و سیاه وعده غذایی مناسبی نیستند و باید از خوردن آنها صرفنظر کنند.
کفشدوزکهای پرخور!
کفشدوزکها عمدتا حشراتی مثل شتهها، مگس سفید، شپشکها و کنهها را که بدنی نرم و بدون پوشش دارند، میخورند. از بین این غذاها هم بیشتر از همه، شتهها برایشان خوشمزهاند. این سلیقه غذایی آنها باعث شده که به عنوان شکارچی آفتهای مزارع و باغها به کمک کشاورزان بیایند. باغداران و زارعان همیشه با آغوش باز پذیرای این حشرات مفید در کشتزارهای خود هستند.
کفشدوزکهای بالغ و نوزادانشان، هر دو از آفتهای گیاهان تغذیه میکنند. نوزادها صدها شته را در طول زندگی میخورند و یک کفشدوزک بالغ گرسنه روزانه تا بیش از 50 حشره آفت را میبلعد! بنابراین میشود گفت یک کفشدوزک 5 هزار عدد حشره در طول عمرش میخورد.
تخمهای بارور؛ تخمهای نابارور
دانشمندان میگویند کفشدوزکها علاوه بر تخمهای بارور، تخمهایی میگذارند که نابارور هستند و تبدیل به نوزاد نمیشوند. اما چرا یک کفشدوزک باید انرژی خود را برای تولید چنین تخمهایی که حاصلی در ادامه نسل حشره ندارد صرف کند؟ جواب اینجاست؛ این تخمهای نابارور غذای نوزادانی هستند که تازه به دنیا میآیند. دوراندیشی این حشره باعث میشود در شرایط خاصی ـ مثل کمبود غذا ـ کفشدوزک مادر تعداد قابل توجهی تخم نابارور نیز تولید کند تا نوزادانش پس از تولد، غذای آماده برای خوردن داشته باشند تا شانس بیشتری برای ادامه زندگی پیدا کنند.
زمستانها در خواب
کفشدوزکهای بالغ زمستانها غیرفعال میشوند و نوعی از خواب زمستانی را تجربه میکنند. گروهی از آنها در ابتدای زمستان با کوتاهتر شدن روزها و کاهش دما به دنبال یک پناهگاه امن، مثلا در پای درختان و یا زیر برگهای ریخته شده روی زمین میگردند تا در آنجا دور هم جمع شوند و به صورت یک گروه بزرگ از کفشدوزکها به خواب زمستانی بروند.
در این تجمع زمستانی، حتی ممکن است هزاران کفشدوزک در یک محل جمع شوند تا بتوانند گرمای لازم برای زنده ماندن را در کلونی خود ایجاد کنند. جالب اینکه بعضی از انواع این حشرات – مثل کفشدوزکهای آسیایی – داخل خانههای مسکونی را برای گذراندن زمستان انتخاب و با اینکار برای ساکنان خانه ایجاد مزاحمت میکنند و در نتیجه لقب «حشره مزاحم» را برای خود کسب میکنند.
همنوع خواری؟!
شاید باور نکنید اما واقعیت دارد. کفشدوزکها مانند بعضی گونههای عنکبوت در شرایطی همدیگر را میخورند! اگر غذا به اندازه کافی در دسترس کفشدوزکها نباشد، آنها برای زنده ماندن هر کاری لازم باشد انجام میدهند، حتی اگر اینکار، خوردن همدیگر باشد! یک کفشدوزک گرسنه حتی به برادر و خواهرش هم رحم نمیکند و از آنها هم لقمهای چرب و نرم برای خودش میسازد.
حشرات بالغ جوان که تازه از شفیره ظاهر شدهاند و همینطور نوزادانی که تازه شفیره شدهاند، بدن نرمی دارند و میتوانند لقمه لذیذی برای همنوعان گرسنهشان باشند. ناگفته نماند که تخمها و لاروها هم منبع خوبی از پروتئین هستند. کفشدوزکی که از خوردن شته دلزده شده باشد، آنها را هم امتحان میکند.
ردای قرمز با خالهای سیاه
حتما شما هم وقتی کفشدوزکی را دیدهاید، خالهایش را شمردهاید. به احتمال زیاد آنهایی که شما در طبیعت اطرافتان پیدا میکنید، هفت نقطه دارند. حشرهشناسان به این گونه از کفشدوزکها، کفشدوزک هفت- نقطهای میگویند. اینها همانهایی هستند که گوشتخوارند و دوست ما محسوب میشوند.