خواص گل محمدی

مقدمه

گل محمدی یکی از گونه های گل سرخ (رُز) است و متعلق به گیاهان خانواده Rosaceae و نام علمی آن Rosa damascene می باشد. مدارک تاریخی نشان می دهد که زادگاه آغازین این گل سرزمین کهن ایران و البته مناطق دیگری از خاورمیانه است. اکنون گل محمدی در مناطق مختلف ایران نظیر کاشان، قمصر، راوند، میمند و مناطقی از فارس، آذربایجان و قزوین کشت می شود. فرآورده های گوناگونی از گل محمدی تهیه می شود که از آن جمله می توان گلاب، مربا و اسانس یا عطر را نام برد. همچنین در کشور کره چای گل محمدی مورد استفاده قرار می گیرد.

تركیبات

گل محمدی دارای ترکیباتی نظیر اسیدهای کربوکسیلیک، لینالول (Linalool, C10H180O)، یوگنول (Eugenol)، سیترونلول (Citronellol, C10H20)، فارنسول (Farnesol)، نرول (Nerol,C10H18)، ترپن ها (Terpens)، میرسن (Myrcene)، کرستین (Quercetin)، كامفرول (Kaempferol) و ویتامین C است (1و2). در عصاره روغنی این گیاه %35-16 سیترونلول، %30-8 گرانیول (Geraniol)، %10-4 نرول، %16-4 نونادکان (Nonadecane)، %8-3 هنیکوزان (Heneicosane) و %3-1 لینالول وجود دارد. همچنین ترکیباتی نظیر ایزوکرسیترین (Isoquercitrin)، آفزلین (Afzelin)، کرستین جنتابیوزید (Quercetin gentabiosid) و Cyanidin-3-O-beta-glucoside در غنچه گل محمدی شناسایی شده اند (1و2).

به ادامه مطالب بروید

الف- اثرات بر سیستم عصبی

جلوگیری از تحلیل سلولهای عصبی: دمانس یا زوال عقل از جمله بیماری های سیستم عصبی است که در آن به علت تخریب پیشرونده بافت عصبی بیمار به اختلالات شناختی مبتلا می شود.عصاره کلروفرمی گل محمدی به طور قابل ملاحظه ایی رشد آکسون ها و دندریت ها را تحریک می کند و همچنین مانع ازمحلال و مرگ سلولهای عصبی می شود. احتمالا ترکیب مسئول این اثر یک اسید چرب غیر اشباع با فرمول C(37)H(64)O(2) است که اثرات محافظتی آن قابل مقایسه با فاکتور رشد عصب موجود در بدن می باشد (3).

خاصیت ضد تشنجی: عصاره روغنی گل محمدی خاصیت ضد تشنجی دارد و باعث مقاوم تر شدن حیوان به تحریکات تشنج زا می شود (4). همچنین، عصاره روغنی گل محمدی موجب به تاخیر افتادن شروع تشنجات صرعی ناشی از پنتیلن تترازول می شود (5). اگرچه ماده اصلی که موجب خاصیت ضد تشنجی می شود از گیاه استخراج نشده است اما احتمالا فلاونوئیدهای موجود در آن و ترکیبی به نام گرانیول و ماده دیگری موسوم به یوگنول (Eugenol) در این اثرات نقش دارد (4و5).

خاصیت ضد دردی: وجود ترکیباتی نظیر کرستین و کامفرول (Kaempferol) در گل محمدی که خاصیت ضد دردی دارند و از ترشح میانجی های التهابی (نظیر اینترلوکین شماره 6 و 8) در بدن جلوگیری می کنند این احتمال را ایجاد می کند که این گیاه بر کاهش درد موثر باشد (6و7). این فرضیه توسط محققین بررسی و مشخص گردید که تزریق عصاره الکلی این گیاه به موش های کوچک درد ناشی از حرارت را کاهش می دهد. اثر فوق یک ساعت پس از تزریق داخل صفاقی عصاره مذکور ظاهر می شود (8). ممکن است اثرات ضد دردی گیاه بی ارتباط با تاثیر آن در کاهش تورم و التهاب نباشد. اکنون مشخص شده است که عصاره الکلی گل محمدی همانن داروی دیکلوفناک تورم ایجاد شده در پای حیوانات آزمایشگاهی را کاهش می دهد. این یافته تایید کننده اعتقاد طب سنتی مبنی بر استفاده از گل محمدی برای درمان زنبورگزیدگی است.

خاصیت خواب آوری: رخشنده و همکارانش برای نخستین بار نشان دادند که عصاره گل محمدی طول مدت خواب را افزایش می دهد. نتایج مطالعه آنها نشان داده است که عصاره آبی و الکلی این گیاه طول مدت خواب ناشی از پنتوباربیتال را افزایش می دهند. در این مطالعه مشخص شد که اثرات خواب آوری این گیاه قابل مقایسه با میزان اثرات ایجاد شده توسط دیازپام است (9).

بررسی اثرات فراکسیونهای این گیاه نیز نشان داد که بخش اتیل استاتی آن که دارای مواد غیر قطبی است بیشترین خاصیت خواب آوری را دارد (10). با انجام کروماتوگرافی بر روی عصاره الکلی مشخص گردید که احتمالا ترکیب یا ترکیباتی از دسته فسفوگلیکوزیدها در بروز اثر خواب آوری نقش دارد.

در تایلند مطالعه ایی به منظور بررسی اثرات گل محمدی بر اعصاب افراد سالم انجام شد. این پژوهش نشان داد كه جذب عصاره روغنی این گیاه از پوست موجب كاهش سرعت تنفس، فشار خون و میزان اكسی‍ژن خون می شود كه نمایانگر كاهش حالت برانگیختگی سیستم عصبی غیر ارادی است. همچنین این افراد نسبت به آنهایی كه از این عصاره استفاده نكرده بودند احساس آرامش بیشتری داشتند (11).

ب - اثرات بر سیستم تنفسی

خاصیت ضد سرفه: نتایج نشان داده است که استنشاق عصاره های آبی و الکلی گل محمدی تعداد سرفه را در خوکچه های هندی کاهش می دهد. همچنین مشخص شده است که اثر ضد سرفه این گیاه به اندازه اثر کدئین است (12).

خاصیت اتساعی بر مجاری تنفسی: در مطالعه انجام شده روی عضلات نای خوکچه هندی مشخص شده است که عصاره آبی- الکلی گلهای این گیاه می تواند انقباض ناشی از داروی متاکولین یا کلرور پتاسیم را از بین ببرد. اثر فوق به این معنی است که عصاره فوق اثر اتساعی بر مجاری تنفسی دارد.

در بین اجزاء مختلف عصاره فوق (فراکسیون های آبی، اتیل استاتی و ان- بوتانولی) بخش اتیل استاتی آن قوی تر عمل می کرد و حتی قدرت آن بیشتر از اثرات اتساعی داروی تئوفیلین بود (13).

ج - اثرات ضد میكروبی

در یک پژوهش جامع تاثیر عصاره الکلی گل محمدی بر 15 نوع باکتری آزمایش گردید. این باکتری ها عبارت بودند از Aeromonas hydrophila, Bacillus cereus, Enterobacter aerogenes, Enterococcus feacalis, Escherichia coli, Escherichia coli O157:H7, Klebsiella pneumoniae, Mycobacterium smegmatis, Proteus vulgaris, Pseudomonas aeruginosa, Pseudomonas fluorescens, Salmonella enteritidis, Salmonella typhimurium, Staphylococcus aureus and Yersinia enterocolitica. نتایج این مطالعه نشان داد که این گیاه به جز اشیرشیا کولی سایر عوامل بیماریزای فوق را مهار می کند (). همچنین مشخص شد که اثر ضد میکروبی عصاره فوق بر Salmonella enteritidis و Mycobacterium smegmatis بیش از سایرین است (14). اثر ضد باکتریایی بر Staphylococcus aureus توسط دیگر محققین نیز گزارش شده است. در تحقیق دیگری، 51 نوع عصاره مختلف از 14 گیاه دارویی تهیه و خواص ضد میکروبی آنها بررسی شد. از میان این عصاره ها، بیشترین خاصیت ضد میکروبی مربوط بود به عصارۀ بوتانولی گل محمدی. عصاره مذكور توانست به خوبی عوامل بیماریزای Salmonella typhimurium و Bacillus cereus و همچنین قارچ کاندیدیا را از بین ببرد (15). محققان چینی نیز گزارش کرده اند که عصاره روغنی گل محمدی قادر است جلوی رشد باکتری Propionibacterium acnes را بگیرد (16).

همچنین، پژوهشهای محققین کشورمان در دانشگاه علوم پزشکی مشهد نشان داده است که عصاره آبی گل محمدی در درمان آفت دهانی (Aphthous stomatitis) موثر است. این مطالعه بر روی 50 بیمار و به مدت 2 هفته انجام گردید و مشخص شد که استفاده از محلول دهانشویه حاوی این عصاره می تواند تعداد و اندازه زخمهای دهان را کاهش دهد. ظاهرا گل محمدی می تواند در درمان عفونت های دندانی نیز موثر باشد. مطالعات نشان داده است كه عصاره %2 تهیه شده از گل محمدی همانند سدیم هیپوكلریت و كلرهگزیدین خواص ضد میكروبی بر علیه endodontic های دندانی نشان می دهد.

یافته جالب دیگر اینكه گل محمدی می تواند ویروس عامل بیماری ایدز را تضعیف كند. دانشمندان بریتانیایی اثرات ضد ویروسی 9 تركیب به دست آمده از عصاره متانولی این گیاه را بررسی نمودند و دریافتند كه تركیبات كامفرول و کرستین می توانند با مكانیسمهای مختلف عفونت HIV را مهار كنند. اگرچه ماهیت ترکیبات مسئول خاصیت ضد میکروبی گل محمدی به خوبی روشن نشده است اما تاکنون از سیترونلول، گرانیول و نرول به عنوان مواد مسئول ایجاد این خاصیت نام برده شده است (17).

د - اثرات آنتی اكسیدانی

امروزه مشخص شده است که "استرس اکسیداتیو" در ایجاد بسیاری از بیماری ها نقش دارد. عصاره الکلی تهیه شده از گل محمدی دارای اثرات آنتی اكسیدانی است. به عنوان مثال عصاره این گیاه می تواند مانع آسیب ژنی ناشی از استرس اکسیداتیو گردد (18).

از آنجائیكه آسیب اكسیداتیو یكی از مكانیسمهای مطرح در مورد علل ایجاد پیری است، محققین اثر عصاره جوشانده گل محمدی را بر طول عمر حشرات گونه دروسوفیلا ملانوگاستر (Drosophila melanogaster) بررسی نمودند. مشاهدات نشان داد كه میزان مرگ و میر این جانداران تحت تاثیر عصاره كاهش می یابد (19).

منابع

1. Kumar N, Bhandari P, Singh B, Bari SS. Antioxidant activity and ultra-performance LC-electrospray ionization-quadrupole time-of-flight mass spectrometry for phenolics-based fingerprinting of Rose species: Rosa damascena, Rosa bourboniana and Rosa brunonii. Food Chem Toxicol 2009; 47: 361-7.

2. Rakhshandeh H, Hosseini M, Dolati K. Hypnotic effect of Rosa damascena in mice. Iran J Pharm Res 2004; 3: 181-5.

3. Awale S, et al. Protective effects of Rosa damascene and its active constituent on A(beta)(25-35)-induced neuritic atrophy. Evid Based

Complement Alternat Med 2009; in press

4. Ramezani R, Moghimi A, Rakhshandeh H, Ejtehadi H, Kheirabadi M. The effect of Rosa damascena essential oil on the amygdale electrical

kindling seizures in rat. Pak J Biol Sci 2008; 11: 746-51.

5. Kheirabadi M, Moghimi A, Rakhshandeh H, Rassouli MB. Evaluation of the anticonvulsant activities of Rosa damascena on the PTZ induced seizures in wistar rats. J Biol Sci 2008; 8: 426-30.

6. Kempuraj D, Madhappan B, Christodoulou S, Boucher W, Cao J, Papadopoulou N, Cetrulo CL, Theoharides TC. Flavonols inhibit proinflammatory mediator release, intracellular calcium ion

levels and protein kinase C theta phosphorylation in human mast cells. Br J Pharmacol 2005; 145: 934-44.

7. Kowalski J, Samojedny A, Paul M, Pietsz G, Wilczok T. Effect of apigenin, kaempferol and resveratrol on the expression of interlukin-1 beta and tumor necrosis factor-alpha genes. J Macrophages Pharmacol Resp 2005; 57: 390-4.

8. Rakhshandeh H, Vahdati-Mashhadian N, Dolati K, Hosseini M. Antinociceptive effect of Rosa damascena in mice. J Biol Sci 2008; 8: 176-80.

9. Rakhshandeh H, Hosseini M, Dolati K. Hypnotic effect of Rosa damascena in mice. Iran J Pharm Res 2004; 3: 181-5.

10. Rakhshandeh H, Shakeri MT, Ghasemzadeh MR. Comparative hypnotic effect of Rosa damascena fractions and diazepam in mice. Iran J Pharm Res 2007; 6: 193-7.

11. Hongratanaworakit T. Relaxing effect of rose oil on humans. Nat Prod Commun 2009; 4: 291-6.

12. Shafei MN, Rakhshandeh H, Boskabadi MH. Antitussive effect of Rosa damascena in guinea pigs. Ind J Pharm Res 2003; 2: 231-4.

13. Rakhshandeh H, Boskabady MH, Mossavi Z, Gholami M, Saberi Z. The differences in the relaxant effect of different fractions of Rosa damascena on guinea pig tracheal smooth muscle. Iran J Basic Med Sci 2010; 13: 126-32.

14. Ozkan G, Sagdic O, Baydar NG, Baydar H. Antioxidant and antibacterial activities of Rosa damascene flower extracts. Food Sci Tech Int 2004; 10: 277-81.

15. Talib WH, Mahasneh AM. Antimicrobial, cytotoxicity and phytochemical screening of Jordanian plants used in traditional medicine. Molecules 2